Streszczenie:
W trwającym od 20 marca 2020 roku na terenie naszego kraju stanie epidemii, praca lekarzy stała się szczególnie deficytowa, a w konsekwencji niezwykle cenna. Personel medyczny zatrudniony zarówno na umowę o pracę, jak i na kontrakty może liczyć na różne formy ochrony prawnej, ale niestety musi się także liczyć z nowymi obowiązkami, jakie mogą zostać w związku z tym na niego nałożone. Ogłoszenie stanu epidemii pozwoliło m.in. administracji rządowej centralnej i terenowej dysponować kadrą medyczną, oddelegowując ją do pracy przy zwalczaniu epidemii.
Polecenie służbowe
Przede wszystkim należy pamiętać, że lekarza wiążą postanowienia umowy o pracę bądź umowy cywilnoprawnej, która została przez niego zawarta z danym podmiotem jeszcze przed wprowadzeniem stanu epidemii. Ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego, a następnie epidemii, nie spowodowało automatycznie zawieszenia czy też modyfikacji tychże umów. Również w czasie trwania stanu epidemii obowiązują przepisy prawa pracy.
Lekarz będący pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy (dalej: k.p.) ma obowiązek, zgodnie z art. 100 § 1 k.p.[1], wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Nieuzasadnione niewykonanie przez lekarza polecenia służbowego, w tym dotyczącego leczenia pacjenta, stanowi naruszenie obowiązku pracowniczego i tym samym uzasadnia wypowiedzenie względem niego umowy o pracę.
Polecenie służbowe może dotyczyć także obowiązku świadczenia pracy w nadgodzinach, z tym zastrzeżeniem, że łączny czas pracy nie może naruszyć co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Jest to obowiązkowy, minimalny odpoczynek dobowy [2]. Zatrudniony lekarz, nawet za swoją zgodą, nie mógłby być pozbawiony 11 godzin odpoczynku od pracy na dobę. Wyłącznie czas dyżuru stanowi uzasadnienie przesunięcia momentu rozpoczęcia korzystania z odpoczynku na następną dobę. Jednocześnie pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny okres odpoczynku w wymiarze 11 godzin powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego. Zgodnie z art. 151 § 3 k.p. [3] łączna liczba nadgodzin powinna wynosić maksymalnie 150 w ciągu roku, limit ten jest jednak często wyłączany przez tzw. klauzulę opt-out-u [4].
Lekarz zatrudniony na umowie o wykonywanie świadczeń zdrowotnych, bądź na inaczej nazwanej umowie cywilnoprawnej, znajduje się w odmiennej sytuacji – zgodnie z prawem nie pozostaje w stosunku podległości, nie ma nad sobą „przełożonych”, stąd nie wiążą go polecenia kierowane przed dyrekcję, o ile sam nie zastrzegł ich przestrzegania w zawartej przez siebie umowie. Należy jednak wziąć pod uwagę ewentualnie grożące, a zastrzeżone umową kary umowne, ich podstawy, a także podstawy do rozwiązania samej umowy.
Niezależnie od formy prawnej zatrudnienia, zgodnie z art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty [5], lekarz ma prawo odmówić leczenia z ważnych powodów – a ważnym powodem jest m.in. stan wyczerpania, zmęczenie, dramatyczna sytuacja życiowa, w jakiej znalazł się on sam lub osoba mu bliska.
Brak możliwości powstrzymania się od pracy
W przeciwieństwie do pracowników innych zawodów, pracownicy opieki zdrowotnej nie mogą skorzystać z dobrodziejstwa płynącego z treści art. 210 k.p. [6], tj. możliwości powstrzymania się od wykonywania pracy ze względu na zagrożenie dla swojego zdrowia. Ekspozycja na zarażenie wirusem COVID-19 podczas pracy z pacjentami nie stanowi przesłanki dla możliwości powstrzymania się lekarza od pracy. Art. 210 § 5 k.p. [7] wyłącza bowiem powyższe uprawnienie względem pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego.
Kwarantanna przy powrocie do kraju
Zarówno rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku [8], jak i zastępujące je rozporządzenie z dnia 31 marca 2020 roku [9], a regulujące kwestię obowiązkowej kwarantanny, nie przewidują wyjątku od kwarantanny dla lekarzy. Lekarz powracający z zagranicy musi zostać poddany kwarantannie z mocy prawa na takich samych warunkach, jak każdy inny obywatel. Obowiązkowa kwarantanna trwa 14 dni, licząc od dnia następnego po przekroczeniu granicy.
Kwarantanna polega na odosobnieniu osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie chorobą zakaźną. Osoba ta nie jest jednak hospitalizowana. Kwarantanna odbywa się w wyznaczonym miejscu, co do zasady bez możliwości zmiany miejsca w czasie jej trwania. Preferowana forma kwarantanny to izolacja w warunkach domowych, tzw. kwarantanna domowa. Jej warunki doprecyzowane zostały w § 4. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 marca 2020 roku. Na podstawie art. 15zzzn ust. 1 nowelizacji specustawy z dnia 31 marca 2020 roku [10], za naruszenie obowiązku kwarantanny (np. poprzez opuszczenie lokalu będącego miejscem jej odbywania) grozi kara administracyjna do 30.000,00 złotych. Wskazanej kary nie należy mylić z grzywnami.
W przypadku, gdy ze względu na niepodjęcie nakazanej decyzją pracy i nałożenie kary, wydana zostanie kolejna decyzja o skierowaniu do pracy, może zostać ponownie nałożona kara pieniężna. Sytuację taką reguluje art. 48a ust. 5 Ustawy o zwalczaniu zakażeń [11], który stanowi, że w przypadku ponownego popełnienia takiego samego czynu, tj. nierealizowania skierowania do pracy, wysokość kary pieniężnej:
1) jest nie niższa od wysokości kary pieniężnej wymierzonej poprzednio za takie naruszenie;
2) ustala się, dokonując powiększenia o 25% wysokości kary pieniężnej ustalonej zgodnie z pkt 1.
Do nakładania kary administracyjnej za naruszenie kwarantanny uprawnieni są państwowi inspektorzy sanitarni, natomiast policja może jedynie przekazywać im swoje ustalenia w tej kwestii. Odwołanie składa się do organów wyższego stopnia – jeżeli organem nakładającym karę był państwowy powiatowy inspektor sanitarny, to odwołanie należy złożyć za jego pośrednictwem do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Kara nie zawsze musi być nakładana w maksymalnej wysokości – powinna być miarkowana zgodnie z zasadami art. 189d Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.).
Wymierzając administracyjną karę pieniężną, organ administracji publicznej bierze pod uwagę:
1) wagę i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności potrzebę ...
